ครอบฟันสี

ชื่อสมุนไพร (สามัญ) : ครอบฟันสี

ชื่อสมุนไพร (พื้นเมือง) : มะก่องข้าว

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Abutilon indicum (L.) Sweet

วงศ์ : Malvaceae

ชื่อสมุนไพร (ชื่ออื่น ๆ) : ครอบจักรวาฬ ครอบตลับ พรมชาติ (ภาคกลาง) มะก่องข้าว  ก้นจ้ำ    กะติ๊บข้าว(อีสาน)   โพะเพะ (โคราช)

ลักษณะพืช : ไม้พุ่มขนาดเล็ก มีกิ่งก้านสาขาเยอะ

พื้นที่ที่พบ : ขึ้นตามที่ชื้นทั่ว ๆ ไป

การขยายพันธุ์ : ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด สามารถปลูกได้หลายภูมิภาค

วิธีการใช้ประโยชน์ : ต้ม ตำ บด

ประโยชน์ทางยา :

• แก้คอตีบ
• แก้ปวดฟัน
• แก้หูชั้นกลางอักเสพ
• แก้มุตกิด
• แก้ท้องร่วง
• แก้ลม
• แก้ริดสีดวงทวาร
• แก้ปัสสาวะกะปิกะปอย
• แก้นำปัสสาวะพิการ
• แก้เจ็บคอ
• แก้แผลพุพอง
• แก้ไข้ผอมเหลือง
• ขับปัสสาวะ
• ขับน้ำเหลือง
• ดับร้อน
• ต่อมทอลซิลอักเสบ
• รักษาลำไส้อักเสบ
• ฟอกล้างลำไส้
• บ่มหนองให้แตกเร็ว
• บำรุงโลหิต
• บำรุงกำลัง
• บำรุงธาตุ
• ปวดในกระดูก
• รักษาแผลเบาหวาน
• รักษาไข้
• รักษาแผลเรื้อรั้ง
• ยาอายุวัฒนะ
• นิ่ว

การรักษา : ใบมีข่มที่กินแล้วจะทำให้คันคอ

ข้อเสียหรือผลกระทบข้างเคียง : –

เรื่องของครอบฟันสี หมากกั้นจ้ำ โผะเพะ เพื่อนเล่นของเด็กอีสาน

               ครอบฟันสี มีชื่อที่หมอยาพื้นบ้านปราจีนบุรีนิยมเรียกกันว่า “หมากกันจ้ำ” เป็นสมุนไพรใช้สำหรับคุมระดับน้ำตาลในเลือด ที่เขารียก หมากกัน นั้น เกิดจากการที่เด็ก ๆ รุ่นพ่อหมอเหล่านั้นชอบเอาผลของหมากกันจ้ำเอามาต่อกัน เนื่องจากผลมีลักษณะกลมเป็นกลีบๆ จึงเอากั้นมันมาจำต่อกันได้พอดี และจากลักษณะของผลที่เป็นกลีบๆ คล้ายฟันที่ใช้สีข้าว จึงเรียกกันอีกชื่อว่า “ครอบฟันสี’ หรือบางคนก็เรียก มะก่องข้าว มะอุบข้าว”

“กระติ๊บข้าว” ก็มีเพราะลักษณะผลเหมือนกระติบข้าวเหนียวด้วย ส่วนคนใดราชจะเรียกครอบฟันสี่ว่า “โผะเพะ” เนื่องจากเด็กสมัยก่อนจะเอาใบมาเล่นโดยทำมือเป็นวงกลมเอาใบของครอบฟันสี่วางลงแล้วใช้มือตบ ใบจะแตกดังโผะนอกจากชื่อที่ได้กล่าวมายังมีหมอยาบางท่านเรียกว่า “ครอบจักรวาล” เพราะสมุนไพรตันนี้มีสรรพคุณทางยาครอบจักรวาลนั่นเอง ชื่อที่แปลกไปสักหน่อยคือ “พรมชาติ” เป็นชื่อเรียกครอบฟันสี่ในแถบภาคกลางบางพื้นที่โดยมีความหมายว่ารักษาได้สารพัดโรคเช่นกัน

ครอบฟันสี ยาดีของผู้ป่วยเบาหวาน

               เมื่อยี่สิบปีก่อนได้จัดเสวนาหมอยาพื้นบ้าน จังหวัดปราจีนบุรีจึงได้รู้ว่าครอบฟันสีหรือที่พ่อหมอนิยมเรียก “กันจ้ำ”เป็นสนไพรที่คนป่วยเป็นโรคเบาหวานต้มกินเพื่อใช้คุมระดับน้ำตาลในเลือดโดยไม่ต้องไปโรงพยาบาล (ตอนนั้นยังไม่มีระบบประกันสุขภาพถ้วนหน) หมอยาทุกคนจะรู้เหมือน ๆกันหมดถึงสรรพคุณนี้ของกันจ้ำ มาสนใจเจ้าก้นจ้ำอีกครั้งเมื่อสองบิที่ผ่าน ก่อนครั้งที่”คุณสมัย คูณสุข” ผู้นำกลุ่มสมุนไพรเกษตรอินทรีย์บ้านดงบังเล่าให้ฟังว่า แกได้ให้คนในหมู่บ้านที่เป็นเบาหวานนำผลกันจ้ำไปต้มน้ำกิน ทีละ 8-9 ผล ต่อน้ำประมาณ  2 ลิตร แล้วมีผลทำให้น้ำตาลลดลงมากเกินไป จึงได้แนะนำให้กินลดลงเหลือ4-5 ผลต่อน้ำประมาณ 2 ลิตร ต้มดื่มต่างน้ำ พบว่าได้ผลดีผู้ป่วยสามารถคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในระดับปกติได้ตอนนี้คุณสมัยจึงมีอาชีพ เสริมคือการเก็บผลกันจ้ำจำหน่ายด้วย  ความรู้เรื่องการใช้ครอบฟันสีนี้ได้รับการยืนยันอีกครั้งเมื่อได้มาจัดรายการวิทยุ ในรายการ “สุขภาพสู่เศรษฐกิจ” คลื่น A.M. 819 ช่วงเวลาประมาณสี่ทุ่มครึ่งถึงห้าทุ่ม เป็นรายการสดที่ในช่วงท้ายของรายการจะเปิดสายให้ผู้ฟังทางบ้านโทรศัพท์เข้ามาสอบถาม ให้คำแนะนำ ให้ความรู้หรือแบ่งปันประสบการณ์กัน ซึ่งเริ่มจัดมาตั้งแต่ปลายปี 2548 ท่านผู้ฟังส่วนใหญ่เป็นคนชนบทและสูงอายุ มักจะมีความรู้เรื่องสมุนไพรมาแบ่งปันในรายการเสมอๆ ซึ่ง”คุณสมพงษ์ ยอดปรางค์” คนบ้านดอนถั่วแปบ ตำบลบ้านปรางค์ อำเภอคง จังหวัดนครราชสีมา ยืนยันว่า “นายสน ขุนชัย” คุณตาของท่านซึ่งเป็นหมอยาพื้นบ้านตำบลบ้านปรางค์ ซึ่งเสียชีวิตด้วยวัย 9 บี เมื่อบี พ.ศ. 2510 ใช้ต้นครอบฟันสีทั้ง 5 รักษาโรคเบาหวาน ไม่ใช้เฉพาะผลอย่างเดียว ทั้งยังยืนยันว่านอกจากุลดน้ำตาลแล้วคนที่เป็นแผลเบื่อยจากเบาหวานก็หายได้ และ คุณแพง สีดวงมาลัย’ ปัจจุบันอยู่ที่กรุงเทพ” แต่มีบ้านเดิมอยู่ที่อำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม คุณแพงมีพ่อเป็นหมอยาพื้นบ้านก็ได้ยืนยันมาเช่นเดียวกันและยังมีท่านผู้ฟังอีกหลายท่านที่โทรศัพท์เข้ามายืนยันถึงสรรพคุณนี้กับทางรายการ

ครอบฟันสีขับปัสสาวะ รักษาปัสสาวะลำบาก ปวดแสบปวดร้อนเวลาปัสสาวะ

               สรรพคุณที่โด่งดังของครอบฟันที่รองมาจากเบาหวานคือ การใช้เป็นยาขับปัสสาวะ รักษาอาการปัสสาวะกะปริบกะปรอย รู้สึกปวดแสบปวดร้อนเวลาปัสสาวะ หรือที่ทางการแพทย์แผนใหม่จะเรียกโรคนี้ว่าการติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะหรือ Urinary Tract Infection มีชื่อย่อ ๆ ว่ายูที่ไอ(UTI) โรคนี้มักจะเป็นในผู้หญิง เมื่อตอนตัวเองป่วยด้วยโรคนี้ “คุณประวิ่ง กลิ่นไกล” เจ้าหน้าที่มูลนิธิได้ต้มตันครอบฟันสีทั้งห้า มาให้กิน โดยความรู้ในการใช้ครอบฟันสีกับอาการเหล่านี้ชาวบ้านส่วนใหญ่ที่อาศัยอยู่นอกเมืองในแถบปราจีนบุรี

เมื่อยี่สิบปีก่อนจะรู้จักใช้กันดี แม้จะไม่ใช่หมอยาก็ตาม และเมื่อได้มาจัดรายการวิทยุ ก็ได้มีผู้ฟังหลายทนได้โทรศัพท์ เข้ามาบอกสรรพคุณของครอบฟันสีในการใช้เป็นยาขับปัสสาวะบำรุงไต รวมทั้งหมอยาอีกหลายๆ ท่านที่ได้ไปสอบถามทุกท่านก็บอกตรงกันว่า รากของครอบฟันสีใช้ในสรรพคุณดังกล่าวซึ่งจีนและอินเดียต่างก็ใช้ครอบฟันสีในการรักษาโรคและอาการดังกล่าวด้วยเช่นกัน งานวิจัยสมัยใหม่พบว่าครอบฟันสีมีฤทธิ์ในการขับปัสสาวะและต้านเชื้อแบคทีเรีย

ครอบฟันสี แผลพุพอง ปวดในกระดูก แก้ไข้

               สรรพคุณเด่นอีกอย่างของครอบฟันสีคือการรักษาแผล พุพอง แผลเรื้อรัง แลเบาหวาน ซึ่งทั้งคุณสมพงษ์ยอดปางและคุณพิทักษ์ ตีเหล็ก (เจ้าพนักงานเภสัชกรรมที่มีตาเป็นหมอยาพื้นบ้าน จังหวัดนครราชสีมา) ต่างยืนยันถึงสรรพคุณในการรักษาแผลเบาหวาน แผลพุพองของครอบฟันสี ซึ่งสรรพคุณนี้ในอินเดียก็ใช้เช่นกัน ปัจจุบันมีการศึกษาผลของครอบฟันสีกับการหายของแผลพบว่า ครอบฟันสีทำให้แผลหายเร็วขึ้นโดยทำให้คอลลาเจนมาเกาะที่แผลมากขึ้น มีการเรียงตัวและการเติบโตดีขึ้น

คุณพิทักษ์ ตีเหล็ก ยังบอกว่า ครอบฟันสีใช้ต้มกินแก้อาการปวดในกระดูกและแก้ไข้ ซึ่งมีหมอยาบางท่านเคยพูดถึงสรรพคุณนี้ของครอบฟันสีไว้ด้วย และหมอยาบางท่านบอกว่าอาจใช้ต้มอาบ ประคบหรือพอกร่วมกับการต้มกินด้วยก็ได้ ทั้งยังสอดคล้องกับการใช้ในอินเดียซึ่งใช้ครอบฟันสีในการแก้ปวด แก้ไข้ด้วยเหมือนกัน ในการศึกษาสมัยใหม่พบว่าครอบฟันมีฤทธิ์แก้ปวด แก้อักเสบได้ในห้องทดลอง

ครอบฟั่นสี แก้เจ็บคอต่อมทอลซิลอักเสบ

               หมอยาจีนยังนิยมใช้ครอบฟันสีในการรักษาอาการหวัด เจ็บคอต่อมทอลซิลอักเสบ ไอ หลอดลมอักเสบ
สรรพคุณเช่นนี้ “คุณพานี่ นิ่มนุ่ม” จาก อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัยลูกสาวแพทย์แผนไทยซึ่งเป็นผู้ฟังรายการวิทยุได้ยืนยันอย่างเข้มแข็งว่าสามารถใช้ได้จริง โดยจะใช้รากของครอบฟันสีทุบๆ แล้วแช่น้ำส้มสายชูไว้ประมาณ 1 ชั่วโมงจากนั้นใช้อมรักษาอาการดังกล่าว ครอบฟันสีมีสรรพคุณมากมายที่บันทึกไว้ในตำรายาไทย เช่น แก้ลม แก้ดี บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง บำรุงโลหิตเป็นยาอายุวัฒนะ แกมุตกิด แก้ไข้ผอมเหลือง แก้ไอขับปัสสาวะ แก้น้ำปัสสาวะพิการ ขับตะกอนและไข่ขาวในกระเพาะปัสสาวะ ดับร้อน แก้ริดสีดวงทวาร แกหูขั้นกลางอักเสบ แกคอตีบ แก้ท้องร่วง แก้ปวดฟัน แก้เหงือกบวม บ่มหนองให้แตกเร็ว ขับน้ำเหลือง คุมกำเนิด ทำให้เยื่อชุ่มชื้น ฟอกล้างลำไส้ รักษาลำไส้อักเสบ แก้เบาหวาน

ตัวอย่างตำรับยา

ตำรับยารักษาโรคเบาหวานและแผลเบื่อยจากเบาหวาน (ตำรับของคุณแพง ดวงมาลัย และคุณสมพงษ์ ยอดปรางค์)

• ครอบฟันลีทั้งห้า ต้มกิน แก้เบาหวาน
• ผลครอบฟันสี 4-5 ผล ผสมกับน้ำประมาณ 2 ลิตร ต้มดื่มต่างน้ำ

ตำรับยาขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะกะปริบกะปรอย ครอบฟันสีทั้งห้า หรือราก ต้มกิน

ตำรับยาแก้ปวดในกระดูก แก้ไข้ รักษาแผลเรื้อรัง ครอบฟันสีทั้งห้า ต้มกินและอาบ หรือนำมาประคบร่วมด้วย

ข้อมูลอ้างอิง       สุภาภรณ์ ปิติพร. (2556). ครอบฟันสีขับปัสสาวะ รักษาปัสสาวะลำบาก ปวดแสบปวดร้อนเวลาปัสสาวะ ครอบฟันสี ยาดีของผู้ป่วยเบาหวาน เรื่องของครอบฟันสีหมากกั้นจ้ำโผะเพะ เพื่อนเล่นของเด็กอีสานและตัวอย่างตำรับยา. ใน สุภาภรณ์ ปิติพร (บ.ก.), บันทึกของแผ่นดิน ๑ หญ้ายาสมุนไพรใกล้ตัว. (พิมพ์ครั้งที่ 5). (น. 18 -23 ). กรุงเทพฯ: ปรมัตถ์การพิมพ์.

คุณวัชรี ชัยชมพู