ชื่อสมุนไพร (สามัญ) : หญ้าพันงูขาว (ราชาของยาขับปัสสาวะ)
ชื่อสมุนไพร (พื้นเมือง) : หญ้าโคยงู
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Achyranthes aspera L.
วงศ์ : Sapindaceae
ชื่อสมุนไพร (ชื่ออื่น ๆ) : หญ้าพันงูเขา พันงู หญ้าตีนงูขาว หญ้าโคยงู หญ้าไกงู
ลักษณะพืช : ไม้พุ่มขนาดเล็ก มีกิ่งก้านสาขาเยอะ
พื้นที่ที่พบ : ขึ้นตามที่ทั่ว ๆ ไป
การขยายพันธุ์ : ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด สามารถปลูกได้หลายภูมิภาค
วิธีการใช้ประโยชน์ : ต้ม ตำ บด
ประโยชน์ทางยา :
- แก้ฟกช้ำ
- แก้หอบ
- แก้ท้องมาน
- แก้แผล
- แก้ปัสสาวะไม่ออก
- แก้อักเสบ
- ขับนิ่ว
- ช่วยรักษาฟัน
- ถูกตะขาบกัด
- บำรุงร่างกาย
- บวมน้ำ
- ปัสสาวะหยดย้อย
- เล็บฉีก
- นิ่ว
หมายเหตุ : –
ข้อเสียหรือผลกระทบข้างเคียง : สตรีมีครรภ์ห้ามรับประทาน
เรื่องของหญ้าพันงูขาว สมุนไพรที่พ่อหมอยาไม่ค่อยอยากเอ่ยชื่อ
หญ้าพันงูเป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่จดจำได้อย่างขึ้นใจ เพราะต้องถามชื่อสมุนไพรต้นนี้ซ้ำ ๆ อยู่หลายครั้ง ตาส่วนและพ่อเม่าเรียกมันว่า “หญ้าโดยูง” ความที่เป็นลูกคนไทยลาวแห่งนครนายกก็เข้าใจความหมายโดยทันที หมอยาไทยใหญ่เรียกมันว่า “หญ้าไก่งู” ก็พลอยได้รู้ว่า ไก” ในภาษไทยใหญ่หมายถึงอะไร และเป็นที่นำแปลกใจว่าชื่อของสมุนไพรชนิดนี้จะเรียกเหมือนกันทุกท้องถิ่นคือมีคำว่า “งู “อยู่เสมอโดยเชื่อว่าสมุนไพรชนิดนี้สามารถรักษางูกัดได้และถ้าพกรากของสมุนไพรชนิดนี้ไว้กับตัวจะป้องกันงูกัด หญ้าพันงูในหลายพื้นที่ ชื่อที่นิยมใช้มากที่สุดคือ “หญ้าโคยงู”
หญ้าพันงูขาว ราชาของยาแก้นิ่ว ขับปัสสาวะ
หญ้าพันงูขาวเป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่หมอพื้นบ้านทุกพื้นที่รวมทั้งชาวบ้านธรมดๆ ก็รู้ว่าหญ้าพันงูเป็นยา ขับนิ่ว ขับปัสสาวะ ใช้เรื่องนี้เป็นหลัก การนำมาใช้นั้นนิยมใช้ส่วนรากของหญ้าพันงูต้มกิน หรือหมอยาบางคนจะถอนทั้งห้าต้มกินก็ได้ แต่ก็มีหมอยาบางท่านนำทั้งต้นมาเผาให้เป็นฝุ่นก่อน เอาผ้าห่อแล้วแช่กินน้ำ เพื่อแก้นิ่ว แกอาการปัสสาวะไม่ออก ปัสสาวะหยดย้อย แก้ท้องมาน บวมน้ำ นิยมใช้เป็นสมุนไพรเดี่ยวหรือใช้ร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นเช่น หญ้าขัดมอญ ไมยราบ เป็นต้นจากการศึกษาสมัยใหม่พบว่าหญ้าพันงูขาวมีฤทธิ์ในการขับปัสสาวะ ยับยั้งการมีปริมาณ Oxalate ในปัสสาวะสูงกว่าปกติลดความดันโลหิตสูงซึ่งสนับสนุนการใช้ของหมอยาพื้นบ้านในสรรพคุณดังกล่าว
หญ้าพันงูขาว แก้หอบ
ในการสัมมนาหมอยาพื้นบ้านที่จังหวัดปราจีนบุรีเมื่อยี่สิบบีก่อนมีหมอยาพื้นบ้านท่านหนึ่งบอกว่า คนเป็นหืด ที่เพิ่งเป็นใหม่ๆ ให้กินลูกกลอนยาหญ้าพันงูขาวที่ใช้ใบหญ้าพ้นงูขาวตากแดดให้แห้งบดให้ละเอียดผสมกับน้ำผึ้งปั้นเป็น ลูกกลอนกิน เข้าเย็นไปเรื่อย ๆ และยังเชื่อว่าสูตรยาดังกล่าวจะช่วยบำรุงร่างกายได้อีกด้วย
หญ้าพันงูขาว ช่วยรักษาฟัน
หญ้าพันงูขาวเป็นสมุนไพรที่คนทางเหนือใช้เป็นยาสีฟัน”เอารากควยงู เผาเป็นดัง สีเหอะ” เป็นคำพูดของพ่อหมอยาล้านนาที่มาร่วมงานมหกรรมสมุนไพรแห่งชาติที่จัดขึ้นที่เมืองทองธานีเมื่อ พ.ศ. 2548หมายถึง เอารากพันงูมาเผาให้เป็นด่าง (เป็นเถ้าสีดำ)แล้วนำผงยานั้นมาสีฟัน ทำให้ฟันคงทน แต่ก็มีหมอยาบางคนบอกว่าไม่ต้องเผาก็ได้ สามารถนำกิ่งหรือรากของหญ้าพันงูมาสีฟันเลยก็ได้
หญ้าพันงู ยาบำรุงร่างกาย
หญ้าพ้นงูเป็นยาต้มบำรุงกำลังของหมอยาไทยใหญ่และยาต้มบำรุงร่างกายของหญิงวัยหมดประจำเดือนของหมอยาปราจีนบุรี และเชื่อว่ายาต้มดังกล่าวยังช่วยแก้ปวดเอว แก้ปดเมื่อยจากโรคไขข้ออักเสบได้อีกด้วยโดยใช้ทั้งห้าต้มกิน หรืออาจต้มรวมกับสมุนไพรตัวอื่นเช่นกรดน้ำ เพื่อเสริมฤทธิ์กัน
หญ้าพันงู แก้แผล แก้อักเสบ
หมอยาพื้นบ้านปราจีนบุรีนิยมใช้ใบของหญ้าพันงูขยี้ทารักษาแผลสด ห้ามเลือด รวมทั้งใช้ใบมาตำพอก แก้ฟกช้ำ แก้อักเสบเช่น ถูกไม้ตำ หรือทาแก้โรคผิวหนัง ถูกตะขาบกัด เป็นต้น
ตัวอย่างตำรับยา
ตำรับยาแก้ฟกช้ำ ไม้ตำ เล็บฉีก หญ้าพันงู ตำพอกกับปูนแดง
ตำรับยาขับนิ่ว แก้บวม ขับปัสสาวะ หญ้าพันงูทั้งห้า ต้มรวมกับหญ้าขัดมอญทั้งห้าต้มกินต่างน้ำ
เรื่องน่ารู้
หญ้าพันงูเป็นสมุนไพรที่มีการใช้ในประเทศอินเดียมานานนับพันบี ในการรักษาโรคนิ่ว โรคเกี่ยวกับระบบทางเดินปัสสาวะ โรคเกี่ยวกับระบบสืบพันธุ์ของสตรี ใช้เป็นยาคุมกำเนิด โรคเกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ หอบหืด ช่วยย่อยอาหาร เป็นยาระบาย ท้องมาน แผล ฝีหนอง ข้ออักเสบ เป็นต้นการศึกษาวิจัยสมัยใหม่พบฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่สอดคล้องกับการใช้ของคนโบราณ โดยพบว่า หญ้าพันงูมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ ตันอนุมูลอิสระ เพิ่มภูมิคุ้มกันทำให้แท้ง มีฤทธิ์เหมือนฮอร์โมนเอสโตรเจน ต้านความดันโลหิตสูง ต้านเชื้อรา ต้านแบคที่เรีย ต้านมาลาเรียต้านโรคเรื้อน ลดน้ำตาลในเลือด ลดโคเลสเตอรอล ยับยั้งการมีปริมาณ Oxalate ในปัสสาวะสูงกว่าปกติ และมีรายการศึกษาในคน พบว่าหญ้าพันงูมีแนวโน้มที่จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ป่วยโรคหอบหืด
ชาวล้านนาโบราณเชื่อว่า เมื่อเอาใบหรือรากหญ้าควยงูมาบดละเอียดแล้วผสมกับน้ำนมวัวสด ใช้ทาสะดือของหญิงที่มีบุตรยาก จะทำให้มีบุตรง่ายขึ้นชาวบ้านส่วนใหญ่จะรู้ดีว่าพืชชนิดไหนบ้างที่เมื่อเผาแล้วนำเถ้ามาละลายน้ำจะได้น้ำด่างที่ดี หญ้าพันงูเป็นพืชชนิดหนึ่งที่มีคุณสมบัตินั้น
ข้อมูลอ้างอิง สุภาภรณ์ ปิติพร. (2556). เรื่องของหญ้าพันงูขาวสมุนไพรที่พ่อหมอยาไม่ค่อยอยากเอ่ยชื่อ หญ้าพันงูขาวราชาของยาแก้นิ่วขับปัสสาวะ หญ้าพันงูขาวแก้หอบ หญ้าพันงูขาวช่วยรักษาฟัน หญ้าพันงูยาบำรุงร่างกาย หญ้าพันงูแก้แผลแก้อักเสบ ตัวอย่างตำรับยา. ใน สุภาภรณ์ ปิติพร (บ.ก.), บันทึกของแผ่นดิน ๑ หญ้ายาสมุนไพรใกล้ตัว. (พิมพ์ครั้งที่ 5). (น. 96-99 ). กรุงเทพฯ: ปรมัตถ์การพิมพ์.
คุณวัชรี ชัยชมภู